ارتداد چیست ؟

کلمه ارتداد و مرتد را شاید بارها به بهانه های مختلف از زبان مردم شنیده باشید. این کلمه در رسانه های عمومی هم به دفعات تکرار شده است. اما اینکه واقعا چه معنی و مفهومی داشته و در چه شرایطی به یک شخص مرتد می گویند، دقیقا مشخص نیست و خیلی از افراد این موضوع و جزئیات آن را نمی دانند. اینکه شما به عنوان یک شهروند که تابع قوانین و نظام حقوقی جمهوری اسلامی هستید، بدانید ارتداد چیست و به چه کسی مرتد می گویند، اهمیت بسیار دارد. ما در این مطلب قصد داریم در مورد تعریف این واژه و شرایط احراز یک شخص به این جرم بیشتر صحبت کرده و قوانین حقوقی مربوط به آن را حتی الامکان تشریح کنیم.

حتما بخوانید : شوراهای حل اختلاف و مجتمع های قضایی تهران به همراه آدرس و تلفن

ارتداد در قانون جمهوی اسلامی ایران چه جایگاهی دارد؟

هر ماده قانونی از دو قسمت اساسی تشکیل می شود. اول اینکه باید موضوع داشته باشد و بعد حکمی که در مورد آن موضوع داده می شود. به عنوان مثال در قانون جمهوری اسلامی گفته می شود، قتل یک جرم است. در این جمله کوتاه قتل موضوع بوده و جرم بودن قتل و یا در واقع ممنوع بودن آن حکمی است که در قانون مجازات به این موضوع داده شده است. ممنوع بودن یک موضوع در قانون در واقع جرم بودن آن را اثبات می کند و در ادامه برای آن مجازات تعریف می شود.

در ادامه این مطلب قتل کردن خودش شامل دو قسمت می شود اول اینکه قتل باید روی یک شخص حقیقی انجام شود یعنی موضوع داشته باشد. قتل در خلاء و یا روی شخص حقوقی رخ نخواهد داد. یعنی وجود موضوع برای حکم یک الزام قانونی است. نکته دیگری که در کنار موضوع و جرم و مجازات بهتر است به آن اشاره کنیم، بحث ارزش مورد حمایت قانون است. یعنی برخی امور به این لحاظ در قانون به آنها شاره می شود که به لحاظ حقوقی انجام و یا عدم انجام آنها برای قانون ارزشمند است. مثلا وقتی می گویند، دزدی جرم است یعنی برای مال مردم و حفظ آن ارزش مورد حمایت قایل هستند و به موجب حکم صادره همه افراد تابع این قانون باید از انجام آن پرهیز کنند.

پس در ارزش مورد حمایت قانون دو نکته مستتر است اول اینکه ارزش های مورد تایید و ضروری جامعه تعریف می شود و دوم اینکه افراد متخلف و کسانی که این ارزش ها را زیر پا می گذارند، مجازات می شوند. در همه کشورها با هر نظام حقوقی شناسایی و تعریف این ارزش ها عمومیت داشته و فقط مخصوص ایران و نظام حقوقی آن نیست.

مثلا  حفظ مال مردم و دزدی نکردن در همه کشورها ارزش است و برای افراد متخلف هم مجازات هایی تعیین شده است. این مسئله فقط مربوط به مسائل مالی و اخلاقی نیست در کشورهاییکه بر اساس ارزش های دینی بنا شده اند مسائل دینی و افراد منتصب به دین هم در مقوله ارزش مورد حمایت قانون قرار می گیرند و توهین به آنها می تواند منجر به مجازات شود.

در ایران به دلیل اینکه نص صریح بسیاری از قوانین از قران و شرع گرفته شده است و دین ارزش محوری و اساسی در قوانین و باورهای مذهبی مردم دارد، اهانت به مقدسات جرم تلقی شده و مستوجب مجازات است و این مجازات هم بر حسب شدت و حدت توهین و اینکه به چه کسی توهین شده است، متفاوت خواهد بود. در بین این مجازات‏ ها خروج از دین از مهمترین مجازت های توهین به مقدسات در نظام حقوقی ایران محسوب می شود.

حتما بخوانید : لعان چیست ؟ و چه شرایطی دارد ؟

مهمترین چیزیکه باید درباره ارتداد بدانید

قبل از اینکه به صورت دقیق و مبسوط در مورد این واژه توضیح بدهیم، بد نیست چند نکته را در این خصوص متذکر شویم: اول اینکه در مورد تعریف و مصادیق خروج از دین و شخص مرتد بین علما و مراجع تفاوت عقیده و استنباط زیادی وجود دارد اما به هر حال این حکم در قوانین کیفری جمهوری اسلامی وجود داشته و اجرا می شود.

دومین مسئله اینکه این جرم به صورت مشخص و تعریف شده در قانون ذکر نشده است اما مطابق با ماده ۱۶۷ قانون اساسی که اجازه می دهد در مواردی که قانون تعیین تکلیف نکرده به منابع دینی و فقهی مراجعه شود، ارتداد جرم تلقی شده و نمی توان به دلیل اینکه در قانون تعریفی از آن نیامده است، آن را فقط گناه یا معصیت تلقی کرد. در واقع یعنی در مورد جرایمی که در این حوزه اهانت به مقدسات قرار می گیرند باید به نظر فقهی علمای دین مراجعه شود.

ارتداد چیست؟

در لغت معنی این کلمه یعنی بازگشت از چیزی و یا تغییر است. اما در فقه و قوانین دینی به آن، روی برگرداندن از اسلام و یا کفر پس از اسلام می گویند. به بیان ساده هر گاه یک نفر بعد از آنکه به سن بلوغ رسید که در زنان ۹ سال و در مردان پانزده سالگی است و اسلام را بعد از این سن پذیرفت ولی بعد از آن اعلام کند، دیگر مسلمان نیست و در واقع از اسلام خارج شود در قوانین فقهی کافر تلقی شده و به آن حکم ارتداد می دهند و به او مرتد گفته می شود.

توضیح یک نکته اینجا ضروری است اینکه فرد خارج شده از اسلام قبل از مسلمان شدن چه دینی داشته در حکم صادر شده تاثیری ندارد مثلا اگر شخصی قبل از سن بلوغ مسیحی بوده باشد و بعد از بلوغ اسلام را قبول کند، دیگر نمی تواند به دین مسیحیت بازگردد و بازگشت او به دین قبلی، حکم خارج شدن از اسلام را دارد و اینکه اگر شخصی قبل از گرویدن به اسلام بی دین بوده و منتسب به دینی هم نبوده باشد، مسلمان تلقی شده البته به شرطی که یکی از والدین او یعنی پدر و یا مادر منسوب به دین اسلام باشند. بنابراین به طور کلی در حکم خارج شدن از دین ملاک بعد از بلوغ است و گرویدن به دین اسلام بعد از بلوغ و خارج شدن از آن می تواند چنین حکمی در پی داشته باشد.

مصادیق ارتداد چیست؟

برای اینکه عملی از مصادیق ارتداد شمرده شود، باید یکی از دو حالت ذیل وجود داشته باشد. اول اینکه شخصی مسلمان از دین خارج شده و اعلام کند به دین دیگری گرویده و یا اینکه کلا از هر دینی بیرون رفته باشد، در این حالت شخص به علت خروج از دین مجرم شناخته می شود. حالت دوم که از مصادیق ارتداد شمرده می شود، این است که شخص از دین خارج نمی شود اما ضروریات دین را انکار می کند.

ضروریات دین دو دسته هستند دسته اول انکار پیامبر و یا انکار چیزی که به انکار پیامبر و نبی اکرم منجر شود. در این حالت هم حکم خروج از دین را دارد. دسته دوم انکار ضروریاتی از دین که به انکار نبی اکرم منتهی نشده ولی به انکار دین منجر می شود. مثلا انکار احکامی که در قران آمده یا انکار احکام فقهی که در اثر اجماع اثبات شده است. در هر دو حالت این عمل از مصادیق ارتداد بوده و حکم خروج از دین را دارد.

شرایط اثبات ارتداد

اولین شرط تحقق خروج از اسلام آگاهی و دانش فرد نسبت به این عمل است. مثلا شخصی که سن زیر بلوغ دارد در صورتی که بگوید از دین اسلام خارج شده مجرم نبوده و مشمول مجازات نمی شود. در مورد آگاهی نسبت به عمل نکته دیگر اینکه شخص از کامل بودن و برتری دین اسلام نسبت به ادیان دیگر مطلع باشد و با علم و اگاهی دست به این عمل بزند.

عنصر آگاهی و دانش در اثبات این جرم نقش اساسی دارد. شخصی که نسبت به ضروریات دین هیچ گونه اطلاعاتی نداشته و فقط از روی حرف های دیگران فریب خورده باشد، حکم مرتد ندارد. مرتد به شخصی گفته می شود که دین اسلام را تمام کمال شناخته و از ضروریات دین مطلع است و با وجود این علم و اگاهی آنها را انکار کرده و یا اینکه خلاف آن عمل می کند.

گاهی برخی افراد همانطور که گفت شد فریب می خورند و یا در اثر بروز مشکلی از روی لجبازی و دشمنی می گویند که اسلام را قبول نداشته و می خواهند از دین خارج شوند در این حالت نمی توان به این شخص اتهام مرتد بودن وارد کرد. یا مثلا اینکه شخصی برخی امور را از ضروریات دین نمی داند و آن را اجرا نمی کند این شخص از روی نااگاهی به این عمل دست زده و مجرم تلقی نمی شود.

شرایط ارتداد در اسلام

شرایط ارتداد در اسلام و شرایط اثبات ارتداد به چهار دسته تقسیم می شود: بلوغ، عقل، اختیار و قصد شرایط ارتداد در اسلام هستند که در ذیل توضیح مختصری در مورد آنها خواهیم داد.

بلوغ :

از شرایط ارتداد در اسلام و از شرایط اثبات ارتداد بلوغ است. بلوغ در تعاریف فقهی تغییر و دگرگونی در ظاهر و جسم و عقل شخص نامیده می شود. در اسلام خود موضوع بلوغ به سه شق تقسیم می شود که شامل بلوغ نکاح، بلوغ حلم و بلوغ اشد است که هر کدام تعاریف مربوط به خود را دارد. بلوغ نکاح یعنی شخص به مرحله تمایلات جنسی و نعوذ و انزال برسد.

بلوغ حلم یعنی شخص به سن تشخیص رسیده و روابط جنسی را بشناسد. در این مورد توصیه شده است، کودکانی که به سن بلوغ حلم رسیده اند، نباید بدون اجازه وارد اتاق پدر و مادر شوند و در نهایت بلوغ اشد در تعاریفی به بلوغ عقلی و در تعاریفی دیگر به بلوغ بدنی و قوای جسمانی تعبیر شده است و سن آن را هجده سال بیان کرده اند. در هر صورت از شرایط ارتداد در اسلام بلوغ بوده که باید تحقق پیدا کند تا بتوان شخصی را مرتد شمرد.

عقل :

از دیگر شرایط ارتداد در اسلام داشتن عقل سالم است یعنی شخص به دیوانگی مشهور نباشد. شخص دیوانه که دچار زوال عقل است را نمی توان مجرم تلقی کرده و مرتد شمرد. حتی گفته شده اگر شخص دیوانه ای اعلام خروج از اسلام کند و در همین حین کسی او را بکشد، قاتل باید قصاص شود چون آن شخص دیوانه بوده و خروجش از اسلام جرم تلقی نمی شده است.

اختیار :

اختیار یعنی شخص از روی اجبار و یا اکراه عملی را انجام ندهد و متضاد زور و اجبار است. برای اینکه شخصی مرتد شمرده شود یکی از شرایط آن اختیار است یعنی کسی او را مجبور به این کار نکرده باشد. بنابراین از شرایط ارتداد در اسلام که به هیچ عنوان قابل صرفه نظر کردن نیست، انجام فعل از روی اختیار است.

قصد :

اخرین مورد از شرایط ارتداد در اسلام قصد است. یعنی شخص با نیت و قصد و در حالت هوشیاری اقدام به این کار کند. بیان جملات کفر آمیز و خروج از اسلام در حالت خواب، بیهوشی و مستی و عصبانیت کفر و خروج از اسلام محسوب نشده و نمی توان شخص بیان کننده را به عنوان مرتد مجازات کرد.

انواع ارتداد

خروج از دین به دو نوع فطری و ملی تقسیم میشود که در ادامه در مورد هر یک توضیح خواهیم داد.

ارتداد فطری

خروج اسلام در این مقوله یعنی شخصی که پدر و مادر مسلمان دارد و یا اینکه یکی از آنها مسلمان است بعد از رسیدن به سن بلوغ اسلام را با علم و آگاهی قبول کند اما بعد از مدتی نسبت به ضروریات اسلام اعلام برائت کرده و از دین خارج شود، مرتد نامیده شده و باید مجازات شود. این شخص مرتد فطری است. اینکه گفته می شود شخصی مرتد فطری است یعنی حتما باید یکی از والدین او در هنگام بسته شدن نطفه مسلمان باشند تا خروج او از اسلام بعد از بلوغ جرم محسوب شود.

مجازات ارتداد در قران

مجازات ارتداد در قران اگر فطری باشد، مرگ است و شخص مرتد کشته می شود. توبه یک چنین شخصی پذیرفته نیست و بخشیده هم نمی شود و از زمانی که از اسلام خارج شود با او مانند مرده رفتار می کنند و نمی تواند در اموالش دخل و تصرف داشته و اموالش بین وراث تقسیم خواهد شد. در مورد زنانی که از دین خارج می شوند، مجازت فرق می کند. توبه زنانی که از دین خارج شده اند، پذیرفته می شود و حکم آنها مرگ نیست و اگر راضی به توبه نشوند، آنها را اعدام نمی کنند و مجازاتشان حبس ابد است.

مرتد ملی کیست ؟

مرتد ملی به شخصی گفته می شود که پدر و مادر مسلمان ندارد اما خودش بعد از بلوغ و علم و اگاهی اسلام را پذیرفته و ضروریات آن را قبول کرده است. یک چنین شخصی اگر از دین خارج شود، مرتد ملی نام خواهد گرفت. مرتد ملی می تواند توبه کند تا بخشیده شود و اگر توبه نکند، اعدام خواهد شد  و در صورت عدم توبه اموالش به اقوام مسلمان وی می رسد و اگر خویش و قوم مسلمان نداشته باشد، اموالش توسط حاکم اسلامی گرفته می شود. در مورد زنان اگر زنی متهم به مرتد ملی شود، توبه هم نکند حکم اعدام نخواهد گرفت.