یکی از مهمترین چالش‌ها طی سالیان گذشته در زمینه کنترل و کاهش آلودگی هوای شهر تهران، نبود امکان شناسایی به‌روز شده عاملان اصلی ایجاد این بحران بوده است. همواره در فصل آلودگی هوا متهمان مختلفی مورد اشاره قرار می‌گرفتند بدون اینکه سهم هر کدام از آن‌ها در ایجاد این بحران شناسایی محاسبه و ارائه شده باشد.
در واقع اطلاعات جدیدی در دسترس نبود که به وسیله آن بتوان مشخص کرد کدام منابع آلاینده در شهر تهران آلودگی تولید می‌کنند و هر کدام چه مقدار در کل آلودگی تولیدی در شهر تهران سهم دارند چراکه دومین گام اصلی در مدیریت کیفیت هوا یعنی تهیه سیاهه انتشار شناخته می‌شود، که برای شهر تهران به‌روزرسانی نشده بود.
هدف از تهیه سیاهه انتشار، کمی‌سازی مقادیر آلایندگی تولیدی از منابع آلاینده مختلف، شناسایی و اهمیت‌سنجی و مقایسه منابع مختلف برای آلایندگی‌های گوناگون و اثرسنجی سناریوهای مختلف کاهش آلودگی هوا است.
سیاهه انتشار، مهمترین ابزار علمی و مدیریتی شناخت و کاهش آلودگی هواست. بدون سیاهه انتشار برنامه‌ریزی برای کاهش آلودگی هوا کاملاً بی‌هدف است. سیاهه انتشار، اهداف کیفی را به اهداف کمی تبدیل و پایش اثربخشی برنامه‌های کاهش آلودگی هوا را میسر می‌کند.
در این جهت پس از سال‌ها، در دو دوره متوالی در سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ سیاهه انتشار شهر تهران توسط شرکت کنترل کیفیت هوا تدوین و بروز رسانی شد. این مطالعات مبنای بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در حوزه آلودگی هوا در کشور قرار گرفته است. برنامه‌های کمی کاهش آلودگی هوای متعددی براساس آن‌ها تدوین و به دستگاه‌های مختلف از جمله شهرداری تهران و دولت ارائه شده که مبنای بسیاری از سیاست‌ها از جمله در مصوبات هیئت دولت و آیین‌نامه‌های اجرایی قانون هوای پاک بوده است.
سیاهه انتشار شهر تهران مسیر تدوین برنامه‌های کاهش آلودگی هوا و سیاستگذاری‌های مربوطه را برای مدیران و تصمیم گیران روشن، هموار و کمک می‌کند تا منابع مالی محدود در دسترس به‌صورت هدفمند هزینه شود.
متدولوژی استفاده‌شده برای تهیه سیاهه انتشار شهر تهران مدلی است که تمام کشورهای پیشرفته دنیا از آن استفاده می‌کنند و امکان بهره‌گیری از مدل و ساختار سیاهه انتشار تهران برای بروزرسانی مطالعات سیاهه انتشار سایر شهرهای کشور وجود دارد.
امسال مناقصه سیاهه انتشار انجام و دانشگاه علم و صنعت برنده این مناقصه شد و انتهای سال آینده نتیجه اولیه مطالعات مشخص می‌شود.
در شهر تهران بیش از دو دهه فرایند پایش کیفیت هوا با سنجش آلاینده‌های گازی منواکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و ازن در کنار ذرات معلق کوچک‌تر از ده میکرون انجام شده و البته بیش از یک دهه، آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از دو و نیم میکرون نیز مورد پایش قرار می‌گیرد.
در حال حاضر ۲۲ ایستگاه متعلق به شرکت کنترل کیفیت هوا در سطح شهر نصب شده که سه ایستگاه آن در حال نوسازی است و به‌زودی با راه‌اندازی سه ایستگاه دیگر مجموع ایستگاه‌های متعلق به این شرکت به ۲۵ ایستگاه خواهد رسید و در کنار آن ۱۴ ایستگاه نیز متعلق به سازمان حفاظت محیط زیست، عملیات سنجش و اندازه گیری آلودگی هوای پایتخت را بر عهده دارند.
اطلاعات ایستگاه‌های مذکور پس از جمع‌آوری در سامانه شرکت بصورت شاخص ۲۴ ساعته و همچنین شاخص هم اکنون در اختیار عموم شهروندان قرار می‌گیرد.
ازآنجاکه AQI یک شاخص ۲۴ ساعته است و به عبارت بهتر کیفیت هوا را در ۲۴ ساعت گذشته نشان می‌دهد، قدرت تصمیم‌گیری مردم هنگام مواجهه با آلودگی هوا کم می‌شود و در واقع اطلاعاتی که در دسترس عموم قرار می‌گیرد متوسط ۲۴ ساعت گذشته بوده است.
برای آن‌که در مواقعی که تغییرات خاصی در کیفیت هوا به علت شرایط جوی متغیر روی می‌دهد و خصوصاً هنگام بروز شرایط ناسالم، امکان ارائه گزارشی از آخرین ساعات فراهم باشد و مردم نیز بتوانند با توجه به آخرین شرایط از نظر کیفیت هوا تدابیر لازم را اتخاذ کنند، از سال ۱۳۹۵ در سامانه آلودگی هوا متعلق به شرکت کیفیت هوا، اطلاعاتی تحت عنوان “شاخص هم اکنون” ارائه شده است.
این شاخص که با عنوان Nowcast نیز شناخته می‌شود و برای آلاینده‌های ذرات معلق و ازن به کار می‌رود، به‌گونه‌ای تعریف‌شده است که در ۱۲ ساعت (۸ ساعت برای آلاینده ازن) آخر اگر میزان غلظت آلاینده تغییرات زیادی نداشته باشد، از متوسط ۱۲ ساعته در محاسبه شاخص استفاده می‌شود و درصورتی‌که کیفیت هوا در ساعات اخیر دستخوش تغییرات قابل‌ملاحظه باشد، با تأکید بر اطلاعات ساعات نزدیک‌تر به آخرین ساعت (برای ذرات معلق سه ساعت آخر و برای ازن ساعت آخر)، برای محاسبه شاخص هم‌اکنون استفاده می‌نماید.
بدین ترتیب اطلاعات و شاخص ارائه‌شده به کیفیت هوا در ساعت دریافت گزارش، نزدیک‌تر بوده و امکان اقدام برای مردم و مسئولان افزایش می‌یابد.
