جنایت علیه بشریت ، چه ترکیب زشت و مشمئز کننده ای. حتی اگر سن زیادی نداشته باشید بارها و بارها در اخبار و رویدادهایی که در سراسر دنیا به وقوع می پیوندد، این واژه ها را شنیده اید و چقدر از شنیدن آن متاثر می شویم و اولین چیزی که به ذهن متبادر می کند از بین بردن شماری کثیری از انسان ها به دلایل واهی و نژاد پرستانه است. این همان تعریف ذهنی و عامیانه از این واژه بوده و تقریبا در سراسر دنیا با هر فرهنگ و زبانی هم عمومیت دارد.
اما در معنی خاص و قانونی جنایت علیه بشریت قطعا مصادیق دقیق تر و مهمتری داشته و به جرایم جزئی تری هم اطلاق می شود. برای بیان مفهوم این واژه در این مقاله به تعریف و بیان مصادیق آن در اساسنامه دیوان کیفری بین المللی مراجعه می کنیم تا برای علاقمندان توضیحات جامعه تر و درستری داشته باشیم.
حتما بخوانید : حق حبس چیست ؟
مفهوم جنایت علیه بشریت
برای اینکه این مفهوم تعریف و پرداخته شود از واژه های مختلفی استفاده می شود و تعاریف متعددی برای آن ارائه می گردد تا شنونده دقیقا بداند به چه عمل و فعالیت این واژه اطلاق خواهد شد. در تعریف مهم و گسترده و سراسری آن در دنیا به هر عملی که باعث صدمه جدی و عمده به انسان شده و یا اینکه وضعیت و یا حقوق انسانی را زیر پا بگذارد، جنایت علیه بشریت گفته می شود.
در معنای دقیق تر این عمل غیر انسانی و گسترده باید به صورت وسیع و بر علیه جمع کثیری از غیر نظامیان صورت گرفته و نمونه های متعددی هم می توان برای آن مثال آورد. مثلا بیرون کردن جمع کثیری از انسان ها از محل زندگی و آباء و اجدادیشان یا کشتار دسته جمعی یک گروه مذهبی یا نژادی خاص به قصد کاهش تعداد آنها یا راندن آنها از جایی که زندگی می کنند، تجاوز جنسی گسترده به تعدادی از افراد که متعلق به قوم یا گروه خاصی هستند و از این دست موارد که می توان تعداد نمونه های زیادی را برای آن نام برد و خود شما هم به عنوان یک خواننده می توانید نمونه های مشابه متعددی را در دنیای امروز برای این عمل مثال بزنید که متاسفانه کم هم نیستند و هر روز هم افزایش پیدا می کنند.
به هر صورت این عمل شنیع به هر بهانه و دلیلی که رخ دهد به عنوان یک عمل غیر قانونی و غیر اخلاقی در سراسر دنیا شناخته شده و برای هر قوم و مذهب و نژادی هم یکسان تعبیر می شود و تفاوتی در این خصوص قایل نشده اند. در واقع فلسفه فعالیت های حقوق بشری به طور کلی جدای از مذهب و نژاد و ملیت انسان ها تعریف شده است تا به این بهانه افراد مورد تعرض قرار نگیرند.
هر عمل و رفتاری که برای آن قانونی تعریف می شود، قطعا دارای سبقه و تاریخچه ای بوده است و به خاطر همان سابقه انسان ها وادار به وضع قوانینی شده اند که از تکرار آن جلوگیری کنند. در مورد جنایت علیه بشریت هم این موضوع صادق بوده و دارای تاریخچه و سبقه خاص خود است که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
حتما بخوانید : شوراهای حل اختلاف و مجتمع های قضایی تهران به همراه آدرس و تلفن
تاریخچه جنایت علیه بشریت
اولین باری که این عبارت مورد استفاده قرار گرفت و به عنوان یک اصل حقوقی و قانونی وضع شد در سال ۱۹۱۵ بود. سه کشور فرانسه، انگلستان و روسیه برای کشتار ارامنه در ترکیه توسط عثمانی ها این عبارت را بکار بردند تا بیانگر عمق فاجعه رخ داده شده باشد. بعد از سال ۱۹۱۵ تا سال ۱۹۴۶ این عبارت به عنوان یک اصل قابل اجرای قانونی شناخته نمی شد و فقط بیانگر یک اصطلاح اخلاقی برای امور فاجعه آمیز مشابه بود اما در سال ۱۹۴۶ در بند ج ماده ششم از منشور نورنبرگ جنایت علیه بشریت به طور کامل تعریف و به عنوان یک اصل بین المللی و حقوقی شناخته شد.
منشور نورنبرگ منشوری است که از مواردی مانند قتل عمد که یکی از انواع قتل است، نابودی انسان ها و برده سازی آنها به طوری که مورد استثمار و سوء استفاده قرار بگیرند، اخراج انسان ها از سرزمین های آباء و اجدادیشان و اذیت و آزار غیر نظامیان در هنگام جنگ و پیش از آن ، آزار و اذیت انسان بنا به دلایل و بهانه های سیاسی یا دلایل نژادی یا مذهبی و یا هر دلیلی دیگری که سبب شود، حقوق انسانی جمعی از انسان ها نادیده گرفته شده یا پایمال شود، صحبت به میان می آورد و شرح می دهد، چطور این اعمال می تواند به عنوان جنایت علیه بشریت شناخته شده و عواقب حقوقی و قانونی و بین المللی داشته باشد.
تا قبل از جنگ جهانی دوم این موضوع در دستور کار و مورد توجه هیچ کشوری نبود اما بعد از جنگ جهانی دوم و به دلیل کشتاری که نازی در مورد یهودیان انجام داده بودند لزوم وجود یک چنین قانون و اصلاحی بیش از پیش احساس گردید و برای همین کشورها در این خصوص اقدامات عملی انجام دادند.
جنایت علیه بشریت در دیوان کیفری بین المللی
در دیوان کیفری بین المللی جنایت علیه بشریت به آن دسته اعمال و کارهایی گفته می شود که به عنوان حمله گسترده و برنامه ریزی شده و نظامند با اهداف ضد بشری بر علیه غیر نظامیان شناخته شده و نتیجه آن نقض حقوق بشر و کشتار انسان ها به هر شیوه ای است. برای اینکه اعمال و رفتاری به عنوان جنایت علیه بشریت مصداق پیدا کند باید دارای عناصری باشد که به این عناصر در ادامه اشاره خواهیم کرد.
جمعیت غیر نظامی
اولین عنصری که باید حتما وجود داشته باشد تا یک عمل و فعالیت به عنوان جنایت علیه بشریت شناخته شود، جمعیت غیر نظامی است. این عمل شنیع در واقع فقط با هدف قرار دادن افراد غیر نظامی مصداق پیدا خواهد کرد. بنابراین از این گفته این گونه تعبیر می شود که انجام عمل غیر انسانی بر علیه یک فرد جنایت علیه بشریت محسوب نشده و مصداق پیدا نمی کند و حتما باید جمعی از افراد غیر نظامی مورد این آزار و اذیت قرار گرفته باشند. البته آنچه که در این مبحث مهم است اینکه غرض از جمعیت همه افراد غیر نظامی یک کشور نیست، یعنی حتما نباید همه انسان های زیست کننده در یک سرزمین آسیب ببینند تا این عبارت مصداق پیدا کند.
مسئله دیگر در این خصوص موضوع تابعیت مرتکب و قربانی است. یعنی تابعیت افراد قربانی شده و افرادی که مرتکب این عمل شده اند تاثیری در صدق این عبارت نخواهد داشت. مثلا اگر نظامیان یک کشور هموطنان خود را در یک اقدام غیر نظامی از بین ببرند یا آنها را مورد سوء استفاده قرار دهند باز هم مصداق جنایت علیه بشریت است و این موضوع ربطی به تابعیت افراد ندارد.
سوالی که ممکن است اینجا مطرح شود اینکه جمعیت غیر نظامی به چه افرادی گفته می شود؟ آیا راهی را برای جدا کردن و تفکیک افراد نظامی و غیر نظامی وجود دارد؟ آیا شخصی که عضو ارتش یا نیروهای نظامی کشورش می باشد و برای دفاع از آن تلاش می کند نظامی خوانده می شود؟ واقعیت این است که برای اینکه فردی در گروه افراد غیر نظامی یا نظامی قرار بگیرد، موقعیت او در لحظه وقوع جنایت مهم است نه عنوان و شغل و وظیفه ای که به صورت عام در طول زندگی خود داشته است.
مثلا اگر در یک نقطه از جهان جنایتی رخ داده باشد و برخی افراد نظامی در موقع وقوع این جنایت با وجود اینکه اختیار عمل داشته اند اما در آن لحظه سلاح خود را زمین گذاشته و وارد مهلکه نشده و در فاجعه رخ داده سهمی نداشته باشند در این صورت با وجود نظامی بودن غیر نظامی تلقی شده و مجرم شناخته نمی شوند. بنابراین نفس عملی که از شخص سر می زند، مهم است نه عنوان و جایی که در آن قرار دارد.
حمله گسترده دومین عنصر جنایت علیه بشریت
برای اینکه یک فعل جنایت علیه بشریت تلقی شود باید یک عنصر دیگر هم داشته باشد که آن حمله گسترده است. حمله گسترده با اعمال و برخورد و رفتارهایی اطلاق می شود که باعث اقدامات خشونت آمیز شود. اقدامات خشونت آمیز هر نوع رفتار غیر انسانی یا بد رفتاری با غیر نظامیان بوده که البته مصادیق متعدد و متنوعی هم دارد.
گستردگی حمله دقیقا یک معیار کمی است و از روی تعداد قربانیان حادثه تعیین می شود. چیزی که در این قسمت باید به آن توجه داشته باشید و وجه تمایز آن را با حمله گسترده بدانید، حمله سازمان یافته است. حمله یا جنایت سازمان یافته یک نوع جرم مستقل بوده و تعاریف و مصادیق خاص خود را دارد. در جرم سازمان یافته لزوما نباید افراد زیادی آسیب ببینند و تعداد چندان اهمیتی در ماهیت موضوع ندارد درحالیکه در جنایت علیه بشریت تعداد یک عامل مهم در صدق کردن این جرم است.
عنصر سیاست
عنصر بعدی که باید برای مصداق یافتن جنایت علیه بشریت وجود داشته باشد، عنصر سیاست است. معنی این جمل این است که آیا برای اینکه یک جرمی جنایت محسوب شود حتما باید دلایل سیاسی داشته باشد؟ در قوانین و حقوق بین الملل حرفی از عنصر و دلایل سیاسی برای وقوع این جرم به میان نیامده است و هیچ دلیلی نمی تواند برای وقوع یک چنین عمل غیر انسانی توجیه باشد.
عنصر روانی
در اساسنامه دیوان بین المللی کیفری و در بند اول ماده هفت آن آمده است، شخص یا اشخاصی که مرتکب این عمل می شوند باید نسبت به کاری که انجام می دهند، علم داشته و این به مفهوم اطلاع از جزئیات برنامه یا سیاست کشور و یا سازمان متبوع نیست و فقط اگر فرد به لحاظ روانی نسبت به کاری که انجام می دهد، مطلع و آگاه فرض شود، مجرم شناخته خواهد شد.
عناصر مادی در جنایت علیه بشریت
عناصر مادی در واقع به نوعی مصادیق این جرایم هم به حساب می آید که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می کنیم. در حالت عمومی برای اینکه اعمال و یا رفتاری جرم تلقی شود، قاضی باید همه جوانب را در نظر گرفته و در نهایت رای صادر کند اما در جنایت علیه بشریت به دلیل محدود بودن مصادیق آن در صورت بروز هر یک دیگر نیاز به طی پیچیدگی های قضایی نخواهد بود و جرم محرز می شود.
کشتار یکی از عناصر مادی جنایت علیه بشریت است
کشتار به اعمالی اطلاق می شود که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم سبب مرگ تعداد زیادی انسان شود. یعنی ممکن است شخص به صورت مستقیم دست به قتل عام نزند اما شرایط و زمینه هایی را فراهم کند که این اتفاق بیفتد. ریختن بمب بر سر تعداد زیادی انسان کشتار محسوب شده و یا اینکه آلوده کردن آب آشامیدنی مردمان یک شهر که منجر به مرگ تعداد زیادی از آنها شود در واقع فراهم کردن شرایط مرگ و میر گسترده بوده و مصداق جنایت علیه بشریت است.
نابود سازی عنصر مادی دیگر
نابود سازی در واقع به معنی کارها و اعمالی است که نتیجه آن منجر به مرگ و میر گسترده شود از جمله اینکه غذا و دارو را از دسترس تعداد زیادی انسان خارج کنند و این امر سبب مرگ و نابودی آنها شود.
برده داری و برده سازی
برده در تعاریف قدیمی و سنتی در واقع به استثمار کردن انسان اطلاق می شود. رفتاری که باعث شود انسان به عنوان کالا فرض شده وحقوق انسانی وی نقض گردد. در جنایت علیه بشریت مفهوم برده داری به این شکل نبوده و تعریف سنتی و تجاری آن را ندارد. برده داری در تعاریف امروز به معنی مالکیت، کنترل، محدود کردن آزادی های انسانی، ایجاد مانع برای آزادی های انسانی و یا آزادی در رفت و آمد و تجارت کردن به این شیوه است.
برده داری به شیوه نوین عموما با تهدید و اجبار و زور همراه است و از راه ترساندن و اعمال خشونت و فریب دادن یا عدم وفای به عهد صورت می گرد. افرادی که مرتکب این جنایت می شوند از قدرت خود سوء استفاده کرده و باعث آسیب به قربانی می شوند چون می دانند وی آسیب پذیر است.
یک مثال از این عمل داستان کوناراک در یوگسلاوی است که شخصی دو زن را اسیرکرده و کلیه آزادی ها را از آنها سلب نمود و اعمال و رفتار آنها را کنترل می کرد و در همین حین آنها را به کرات هم مورد تجاوز قرار می داد. این کار مصداق برده داری و جنایت علیه بشریت است.
کار اجباری از مصادیق جنایت علیه بشریت
کار اجباری را می توان جزو برده داری هم به حساب آورد ولی تلقی کردن آن به صورت یک جرم مجزا هم قانونی است. مثلا نازی ها در جنگ جهانی دوم تعداد کثیری از یهودیان را وادار به کار اجباری کردند و تعداد افرادی که این چنین مورد آزار و اذیت قرار گرفتند در حدود هشت میلیون نفر بود.
قاچاق انسان
با شروع دهه ۱۹۹۰ و با از بین رفتن معاهده ورشو تجارت زنان در اروپا بردگی سفید نامیده شده و مافیا در این زمینه فعالیت گسترده ای دارند. قاچاق و اسیر کردن زنان و بچه ها در واقع نوعی برده داری محسوب شده که در مورد آن صحبت کردیم . چون زنان و بچه ها در واقع به عنوان یک کالا برای لذت افرادی خرید و فروش می شوند.
اخراج از سرزمین آباء و اجدادی
یکی دیگر از مصادیق جنایت علیه بشریت راندن انسان ها از سرزمین آباء و اجدادی خودشان است. در این مبحث اخراج و انتقال اجباری دو موضوع با تعریف متفاوت هستند. در اخراج اجباری انسان ها از مرز تعیین شده بین المللی که در آن زندگی می کردندف رانده می شوند و در انتقال اجباری از یک نقطه ای به نقطه ای دیگر در همان سرزمین به اجبار کوچ داده می شوند که هر دو مصداق جنایت است.
