یکی از راههای اثبات ادعا در دادگاه سوگند خوردن است. سوگند را به قسم خوردن هم تعبیر می کنند و شخص برای اینکه ثابت کند که راست می گوید و البته برای اینکه به حق خود برسد یا برای گناه نکرده مجازات نشود به شرف و ناموس و گاهی به کتاب خدا و نام خدا قسم می خورد.
این کار در دین اسلام و همه ادیان یک کار بسیار مهم بوده و برای انجام آن حتما باید شرایطی وجود داشته باشد. ما در اسلام چیزی به اسم مراسم قسامه هم داریم. در این مطلب قصد داریم در خصوص معنی و انواع و شرایط این اصطلاح هنگام برآورده شدن یک ادعا و حق صحبت کنیم.
چه راههایی برای اثبات ادعا در قانون برای افراد قرار داده شده است؟
هر کسی ممکن است در طول زندگی خود مجبور به مراجعه به دادگاه شده تا بتواند حق خود را بگیرد و یا اینکه مانع تضیع حق خود شود. در یک چنین شرایطی قانون چندین راه برای اثبات ادعای طرفین دعوا قرار داده است که شامل موارد ذیل است و البته استفاده از هر کدام از این راهها شرایط خود را دارد.
- یک طرف دعوا اقرار کند که صاحب حق نبوده و طرف مقابل آن راست می گوید مثلا کسی که به دزدی رفته اگر شواهدی برای اثبات عمل آن وجود نداشت خودش اقرار به دزدی کند در واقع اقرار یکی از راههای اثبات ادعا است.
- برای اینکه حقی در دادگاه ثابت شود، طرفین می توانند برای خود شاهد بیاورند در واقع شهادت شهود هم راه دوم اثبات ادعا برای هر دو طرف دعوا است.
- گاهی نه شاهدی وجود دارد و نه خود شخص متهم اقرار می کند در این حالت وجود سند و مدرک و شواهد و قراین می تواند به قاضی کمک کرده که حکم عادلانه صادر کند. مثلا اگر شخصی فرد دیگری را در خیابان مورد ضرب و شتم قرار داده و کسی هم شاهد موضوع نباشد ولی دوربین های مغازه ها تصویر عمل آن را گرفته باشند در واقع فیلم این دوربین ها سند حادثه محسوب شده و شاکی می تواند از آنها در دادگاه استفاده کند.
- آخرین راه هم سوگند است یعنی قانون با حفظ شرایطی این امکان را به طرفین دعوا می دهد که برای اثبات حقانیت خود قسم بخورند.
سوگند چیست؟
اینکه شما به عنوان یک شهروند عادی بدانید سوگند چیست و در کجاها به صورت قانونی می توانید از آن استفاده کنید، کمک می کند که حقتان تضیع نشود. در واقع این قانون برای این قرار داده شده است که اگر واقعا راه دیگری برای اثبات حق وجود نداشت از این راه بتوانید استفاده کنید.
در ماده ۲۷۱ قانون مدنی دقیقا در مورد این موضوع صحبت شده است. در این ماده آمده است اگر در نهایت قاضی مجبور شود، برای ارائه حکم از سوگند استفاده کند در این صورت به خواست شخص تقاضا کننده قرار سوگند یا اتیان سوگند اعلام می کند و البته خود قاضی هم تعیین می کند شخصی که می تواند این کار را انجام دهد چه کسی است و این به انتخاب متقاضی نیست.
شرایط ادای سوگند چیست ؟
قبل از اینکه به سراغ انواع این مقوله در قانون برویم باید شرایط ادای آن معلوم شود. چون برای انجام یک چنین عملی دادگاه قطعا شرایطی را تعیین می کند.
- اول اینکه دادگاه ویژگی های ظاهری و روانی و شخصیتی کسی را که قرار است این کار را انجام دهد، در نظر می گیرد .
- در مرحله دوم شاید لازم باشد، سوالاتی از شخصی که این مسئولیت بر عهده او قرار داده شده است، پرسیده شود که این کار را قطعا دادگاه انجام می دهد.
- شرط سوم اینکه شخصی که قرار است سوگند بخورد، باید اهلیت داشته باشد. یعنی اینکه فردی عاقل و بالغ بوده و دقیقا بداند و تشخیص دهد که در حال انجام چه کاریست. ضمن آنکه قیم نباید داشته باشد و بتواند بدون هیچ محدودیتی در مال خود تصرف کند. برای همین در قانون به روشنی آمده است فرد دیوانه، مجنون و صغیر نمی تواند این کار را انجام دهد. نکته مهم اینکه کسی که این فعل را انجام می دهد، باید بداند در صورت دروغ گفتن داداگاه می تواند به میزان تعیین شده در مال و اموال او را تصرف کند.
- فردی که این کار را انجام می دهد، باید رضایت قلبی کامل داشته و دو به شک و مردد نباشد و همه مسئولیت های بعد از آن را هم بپذیرد.
- مسئله مهمی که در این قانون باید بدانید، این است که قسم خوردن قابل انتقال به شخص دیگری نیست مثلا اگر کسی برای اثبات حق خود از دادگاه درخواست این کار را داشته باشد، نمی تواند کسی را به جای خود وکیل کند. این کار باید حتما توسط خودش انجام شود تا اعتبار قانونی داشته باشد. در واقع انجام این فعل فقط باید توسط طرفین دعوا باشد و هیچ شخص سومی نمی تواند به جای طرفین دعوا از این ادله استفاده کند.
انواع سوگند چیست؟
این واژه به صورت کلی به دو دسته سوگند عهدی و سوگند قضایی و یا اثباتی تقسیم میشود. نوع قضایی آن هم انواع مختلفی داشته که شامل بتی یا قاطع دعوی، تکمیلی و استظهاری است. در ادامه در مورد هر یک از این موارد توضیح خواهیم داد.
حتما بخوانید : تشویش اذهان عمومی چیست ؟
سوگند عهدی چیست؟
در این مورد شخصی که قبول می کند این مسئولیت را بپذیرد، در واقع می پذیرد که کار و وظیفه خودش را به بهترین شکل انجام دهد. این نوع قسم برای دادگاهها و برای اثبات ادعای طرفین دعوا مورد استفاده قرار نمی گیرد چون ارتباط سنخی با موضوع ندارد. در واقع این کار نوعی تعهد دادن است که برای پزشکان و وکلای دادگستری و افراد سیاسی مورد استفاده قرار می گیرد و آنها تعهد می کنند، وظایف شغلی و قانونی خود را به بهترین نحو انجام دهند در غیر این صورت مسئولیت قانونی خواهند داشت.
سوگند قضایی یا اثباتی چیست؟
این روش در واقع ادله ای برای اثبات ادعا در دادگاهها بوده و نوع و شرایط آن و شخصی که می تواند این کار را انجام دهد توسط دادگاه تعیین می شود. این روش اثبات ادعا برای هر دو طرف دعوا قابل استفاده بوده و باید در حضور قاضی مورد استفاده قرار بگیرد.
انواع سوگند قضایی یا اثباتی چیست؟
این نوع ادله برای اثبات دعوا خود به سه دسته مجزا تقسیم میشود. بتی، تکمیلی و استظهاری سه نوع ادله قضایی هستند که همه آنها را در ادامه توضیح خواهیم داد.
حتما بخوانید : شوراهای حل اختلاف و مجتمع های قضایی تهران به همراه آدرس و تلفن
سوگند بَتی یا قاطع دعوی چیست؟
در شرایطی که یکی از طرفین دعوا به هر دری زده و نتوانسته است ادعای خود را ثابت کند، می تواند از این روش برای اثبات حرف خود استفاده کرده و از دادگاه بخواهد یا خودش و یا طرف مقابل این کار را انجام دهند.در واقع این کار به منظور رسیدن به حق توسط یکی از طرفین انجام می شود. البته باید بدانید این قرار وقتی از طرف دادگاه گذاشته میشود که هیچ راه دیگری برای اثبات ادعا وجود نداشته باشد و موضوع مطروحه هم جزو مواردی باشد که بتوان برای اثبات آن یک چنین کاری انجام داد.
به عنوان مثال در مواردی که دعوا بر سر حق الله است، نمی توان این کار را انجام داد اما در خصوص دعوی که در حوزه حق الناس می گنجد با حفظ شرایط انجام این امر بلامانع است. یک مثال ساده می زنیم مثلا شخصی که الکل مصرف کرده نمی تواند برای فرار از مجازات از این شیوه استفاه کند ولی اگر مورد تهمت دزدی قرار گرفته باشد و دلیلی برای اثبات بی گناهی خود نداشته باشد، می توانداز این روش بهره ببرد.
در برخی موارد هیچ یک از طرفین دعوا برای اجرای این موضوع درخواستی نمی دهند و خود دادگاه این موضوع را مطرح کرده و درخواست این کار را صادر می کند، در این شرایط اگر بعد از مدتی یک از طرفین این درخواست را مطرح کند، سوگند قبلی باطل بوده و باید دوباره تکرار شود.
در صورت ادعای سوگند توسط یکی از طرفین دادگاه چگونه حکم صادر می کند؟
اگر به درخواست دادگاه یا یکی از طرفین دعوا این کار درخواست و اجرا شود و بعد طرف مقابل هم درخواست را تکرار کرده و او هم این فعل را انجام دهد، حقی برای مدعی در نظر گفته نمی شود ولی در صورتیکه مدعی قسم خورده و طرف مقابل درخواستی برای این کار نداشته باشد، حالت های مختلفی برای صدور حکم پیش خواهد آمد:
- طرف دعوا اگر سکوت اختیار کند دادگاه دو راه را برای او در نظر می گیرد. راه اول اینکه سوگند مدعی را پذیرفته و در این صورت حق مدعی ثابت می شود و اگر باز هم سکوت کند در این شرایط هم مدعی در شرایط برتر قرار گرفته و ادعایش ثابت می شود.
- اگر این کار را به شخص ادعا کننده برگرداند ادعای مدعی پذیرفته نخواهد شد و حقی برای او در نظر نمی گیرند.
- راه دیگر اینکه شخصی که مجرم تلقی شده و مدعی دارد از محضر دادگاه بخواهد به او مهلت بدهد در این شرایط دادگاه فقط برای یکبار به او مهلت داده که یا سوگند را به مدعی برگرداند و یا اینکه حکم را بپذیرد. البته همانطور که در قسمت بالا اشاره کردیم، هیچ کدام از طرفین نمی توانند این حق را به شخص دیگری تفیض کنند و فقط خودشان می توانند از آن استفاده کنند.
سوگند تکمیلی چیست ؟
این نوع ادله فقط مخصوص دعاوی هستند که مالی بوده و بین بدهکار و بستانکار رخ داه است. یعنی اگر شخصی از یک فرد دیگر طلبی داشته باشد و دلایل کافی برای اثبات ادعای خود هم نتواند، ارائه دهد ،می تواند از سوگند تکمیلی استفاده کند. در واقع سوگند تکمیلی برای تکمیل کردن مدارک و شواهد بدهکاری یک شخص مورد استفاده قرار می گیرد.
در فرایند استفاده از این نوع ادله در ابتدا شخص باید هر مدرکی که برای اثبات ادعای خود دارد، ارائه دهد و اگر شاهدی هم داشت، معرفی کند اگر دلایل کافی نبود، می تواند از سوگند تکمیلی استفاده کرده و به حق خود برسد.
بر خلاف نوع بتی این مدل ادله قابل رد کردن به طرف مقابل نیست و اگر دادگاه آن را بپذیرد، شخص مدعی می تواند به حق خود برسد. در اختلافاتی که مربوط به مالکیت یک خانه و یا زمین است این مدل ادله توسط دادگاه پذیرفته نخواهد شد و حتما باید مدعی سند ارائه دهد.
سوگند استظهاری چیست؟
در اختلافاتی که مربوط به شخص مرده و یا وراث آن است، مدعی حتما باید از سوگند استظهاری برای اثبات ادعای خود استفاده کند. یعنی حتی اگر اسناد و مدارک کافی هم برای اثبات ادعا داشته باشد چون طرف مقابل او مرده است، باید سوگند هم ضمیمیه پرونده کرده تا قاضی بتواند حکم صادر کند در غیر این صورت ادعای وی به طور کامل رد خواهد شد. همانطور که در بالا هم اشاره شد این مقوله قابل تفویض به شخص دیگری نخواهد بود.
در این مورد هم چون طرف دعوی فوت کرده است سوگند قابل رد به وارث نبوده و آنها نمی توانند از آن استفاده کنند. البته در مورد این نوع دعاوی یک استثنا در قانون ذکر شده است اگر مدعی سند رسمی و محضری برای ادعای خود داشته باشد، دیگر نیازی به سوگند استظهاری نیست.
تغلیظ سوگند چیست؟
نکته مهم هنگام استفاده از سوگند که رکن مهم آن هم محسوب می شود استفاده از نام پروردگار است. یعنی این کار باید با حفظ تشریفات انجام شده و الغاب و صفات پروردگار آورده شود. مسئله دیگر در تغلیظ سوگند انجام این عمل در یک جا و زمان مناسب است. یعنی در اجرای آن باید سه شرط قول، مکان و زمان رعایت گردد.
شخصی که درخواست استفاده از این ادله را دارد، باید شرایط آن را هم بپذیرد در غیر این صورت به صورت کلی درخواست وی رد خواهد شد. در مورد افرادی که مسلمان نیستند این سه شرط یعنی قول، مکان و زمان می تواند با توجه به دین شخص تغییر کرده و مثلا روز یکشنبه در کلیسا و یا کنیسا اجرا شود.
اتیان سوگند چیست؟
اتیان سوگند در واقع همان قسم یاد کردن است. این کار در قانون آیین دادرسی برای اثبات حق مدعی و به دلیل کمبود قراین و شواهد و مدارک مورد استفاده قرار می گیرد و هر دو طرف دعوا می توانند از این حق استفاده کنند و البته این حق قابل تفیض به شخص دیگر نخواهد بود.
