ولی قهری کیست ؟

پشت تعریف ولی قهری دو واژه حضانت و ولایت نهفته است که به لحاظ مفهومی برای خیلی از افراد قابل تفکیک نیست و مردم عادی در بحث ها و محاوره های خود این دو مفهوم را یکسان دانسته و از تمایزها و وظایف و تعاریف آن در قانون اطلاع ندارند. عموما واژه ولایت در سطح کلان و مذهب مصداق داشته و برای خانواده و شخص کمتر مورد استفاده قرار می گیرد در حالیکه ولایت در روابط بین اشخاص هم می تواند مصداق پیدا کند.

در مورد حضانت یک تعریف ساده وجود دارد و اینکه شخص این اجازه را پیدا می کند که از کودکی مراقبت و نگهداری کند اما در ولایت بنا بر نص صریح قانون فرد می تواند اختیار امور شخص دیگری را در محدوده خاصی در دست گرفته و به جای او تصمیم گیری کند.

حتما بخوانید : نفقه اقارب چیست ؟

حضانت یعنی چه ؟

در مبحث ولی قهری همانطور که اشاره شد واژه ای به نام حضانت هم خود نمایی می کند . این واژه در قانون به معنی نگهداری و مراقبت از کودک است و مسئولیت مستقیم آن در صورت زنده بودن پدر و مادر بر عهده آنها گذاشته شده و آنها هم نمی توانند این مسئولیت را به شخص دیگری بدهند مگر اینکه قانون تشخیص بدهد پدر و یا مادر شایستگی نگهداری از کودک را ندارند. در موضوع حضانت نکات مهمی مطرح است که در ذیل به آنها اشاره می شود.

نکات قانونی در خصوص حضانت

در این خصوص قانون گذار پدر و مادر را مسئول مستقیم نگهداری از کودک دانسته و آنها مجبور به قبول این مسئولیت هستند. کودک تا سن ۷ سالگی در حضانت مادر بوده و بعد از آن تا سن بلوغ که برای دختران ۹ سال و برای پسران ۱۵ سال است باید پیش پدر باشد و بعد از بلوغ هم به تصمیم خودش بستگی دارد که می خواهد کجا زندگی کند.

مسئله دیگر در مورد حضانت فوت پدر و مادر است اگر پدر فوت کند حضانت به عهده مادر می شود و اگر مادر فوت نماید این مسئولیت به پدر واگذار خواهد شد. در صورتیکه پدر و مادر هر دو با هم فوت نمایند، خانواده پدری و آن هم پدربزرگ پدری باید حضانت را بر عهده بگیرد . اگر پدربزرگ پدری نخواهد و نتواند این کار را انجام دهد در این شرایط خانواده مادری گزینه بعدی هستند.

چه شرایطی می تواند باعث سلب حضانت شود ؟

اگر پدر و مادر یا اشخاصی که به لحاظ قانونی حضانت طفل را بر عهده دارند، فاقد صلاحیت جسمی و روانی شناخته شوند، قانون می تواند به درخواست نزدیکان طفل یا سایر اشخاص مطلع حضانت را از والدین گرفته و به شخص ذیصلاح واگذار کند. شرایطی که باعث می شود حضانت از شخص گرفته شود به شرح ذیل است:

• شخصی که این مسئولیت را بر عهده دارد، معتاد به الکل یا قمار و یا مواد مخدر باشد.
• ثابت شود دچار فساد اخلاقی است.
• در صورتیکه مشخص و محرز شود بیماری روانی و عصبی دارد.
• بدرفتاری با کودک داشته و یا اینکه از جسم و روان کودک در مسیر کارهای خلاف و فحشا استفاده کند.

ولی قهری چه کسی است؟

ولی قهری به کسی گفته می شود که مطابق با قانون این حق را دارد که بر اعمال و رفتار طفل و شخص تعیین شده، نظارت داشته و امور مالی او را حل و فصل کند. این مسئولیت در قانون به پدر و پدر بزرگ پدری طفل داده می شود و تا وقتی آنها زنده هستند، نظارت و تصمیم گیری در مورد امور مالی طفل تا سن بلوغ بر عهده آنها بوده و نمی توانند این مسئولیت را به شخص دیگری واگذار کنند.

در این موضوع ذکر این نکته ضروری است که طفل، صغیر و مجنون یا سفیه که نمی توانند به درستی از خود مراقبت کرده و در امور خود تصمیم گیری کنند، مشمول برخورداری از ولی قهری خواهند شد. یکی از وظایف مهم این شخص رسیدگی و تصمیم گیری در خصوص مسائل مالی صغیری است که ولایت او را بر عهده گرفته است. در واقع می تواند ملک ، املاک و دارایی طفل و یا صغیر را مدیریت کرده و خرید و فروش آنها را هم انجام دهد.

وصی به چه کسی گفته می شود ؟

در شرایط عادی که پدر و پدر بزرگ پدری طفل زنده هستند هیچ کس غیر خودشان نمی تواند ولی قهری باشد و یا اینکه انها نمی توانند برای طفل وصی بگذارند اما در صورتیکه انها فوت کنند، می توانند قبل از فوت برای طفل وصی تعیین کرده و امور آن را به وصی بسپارند. وصی در حقیقت شخصی است که از طرف پدر و پدربزرگ پدری تعیین شده و باید کلیه وظایف مربوطه را انجام دهد و اگر در انجام وظایف خود نسبت به طفل کوتاهی کند خودبخود عزل خواهد شد.

ولی قهری چه اختیاراتی دارد ؟

در مورد اختیارات این شخص در قانون به روشنی موارد لازم ذکر شده است. در قانون مدنی آمده است، شخصی که به عنوان ولی قهری انتخاب می شود، می تواند در همه امور مالی صغیر دخالت کرده و تصمیم گیری کند و صغیر هم باید تمام امور مالی خود را با نظر و تایید این شخص انجام دهد البته در قانون راجب تعریف صغیر هم توضیحاتی داده شده است. صغیر در این قانون به دو دسته تقسیم می شود.

دسته اول صغیر ممیز و دسته دوم صغیر غیر ممیز است. صغیر ممیز همانطور که از نامش پیداست شخصی است که می تواند اطراف خود را بشناسد و امور را هم از تمیز دهد. در واقع دارای قدرت تشخیص است این صغیر باید امور مالی خود را با تایید ولی قهری انجام دهد مگر امور مالی که قطعا برای او سودآور باشد مثلا اگر کسی به او خانه ای اهدا کرد، می تواند بدون تایید ولی آن را بپذیرد اما در اموری که احتمال ضرر و زیان می رود حتما باید مشورت گرفته و از تایید ولی خود برخوردار شود.

اما صغیر غیر ممیز کسی است که به شناخت و تشخیصی نرسیده است و نمی تواند هیچ گونه کار مالی و غیر مالی را به صورت مستقل انجام دهد و هر کسی هم که بدون اجازه ولی قهری با او معامله کند معامله خودبخود فسخ و غیرقانونی خواهد بود و از درجه اعتبار ساقط است.

در امری مانند نکاح و یا طلاق ولی قهری چه اختیاراتی دارد؟

امور صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز فقط به مسایل مالی ختم نمی شود گاهی یکسری امور دیگر نظیر ازدواج و یا طلاق پیش می آید که قانون در این خصوص نظر مشخص و روشنی ندارد و البته بین فقها هم اشتراک نظر اندکی وجود دارد. بعد از اینکه صغیر از سن صغیری خارج شد و توانست برای کارهای خود تصمیم بگیرد، می تواند ولایت ولی را به حکم دادگاه باطل کند البته در برخی موارد هم اگر اعمال و رفتار این شخص به ضرر صغیر باشد، صغیر بعد از اینکه به سن بلوغ رسید، می تواند از ولی خود شکایت کرده و تاوان معاملاتی که به ضرر او انجام شده است را بگیرد مثلا اگر ولی قطعه زمینی را که متعلق به وی بوده را فروخته باشد، صغیر بعد از رسیدن به سن رشد می تواند از ولی قهری شکایت کرده و بخواهد زمین را به او پس بدهند و یا اینکه پول او را دریافت کند.

در چه شرایط ولی قهری عزل می شود؟

اگر این شخص کارها و یا معاملاتی انجام دهد که مشخص شود به ضرر صغیر است، دادگاه می تواند او را از این مسئولیت عزل کند و یا اینکه اگر ولی پیر شده و دیگر توانایی تصمیم گیری برای صغیر را نداشته باشد و یا اینکه بیمار و ناتوان شود دادگاه این اختیار را دارد که شخص دیگری را برای کمک به ولی معرفی کند و یا اینکه در صورت غیبت طولانی او شخص دیگری را به این مسئولیت موظف نماید.

حتما بخوانید : لعان چیست ؟ و چه شرایطی دارد ؟

وظایف ولی قهری چیست ؟

طبق ماده ۱۱۸۳ قانون مدنی این شخص یک سری وظایف و اختیارات مشخصی دارد. مهمترین وظیفه این فرد دخل و تصرف در امور مالی صغیر است که حتما باید به مصلحت و نفع آن باشد. یعنی شخصی که به مسئولیت ولی رسیده است، نباید هیچ گونه تصمیم و یا عملی را خلاف نفع و مصلحت صغیر انجام دهد. اگر خرید و یا فروشی با اموال صغیر کرده یا به پشتوانه اموال آن کاری رو آغاز می کند حتما باید منافع صغیر را در نظر گرفته و کاری نکند که به ضرر آن تمام شود. برای ولی در قانون اختیارات زیاد قرار داده شده است اما در مقابل مسئولیت های سنگینی هم بر دوش آن نهاده شده که شبیه به نگهداری امانت است و کوتاهی و قصور در نگهداری این امانت نوعی خیانت محسوب خواهد شد و اگر دادگاه در هر مقطعی تشخیص دهد شخص تعیین شده برای این کار صلاحیت نداشته و یا اینکه به نفع خودش عمل می کند و امانت صغیر را پاس نداشته است ضمن آنکه در مقابل اموال هدر رفته باید پاسخگو باشد از این مسئولیت هم عزل خواهد شد.

تفاوت ولی قهری و قیم

به لحاظ قانونی ولی قهری به شخصی گفته می شود که در همه تصمیمات خود در خصوص صغیر مختار بوده و برای اجرای این تصمیمات نیازی به جلب و تایید نظر دادگاه ندارد مگر در مواقعی که به تشخصیص دادگاه اعمال و تصمیمات آن به ضرر صغیر بوده و منافع و مصلحت وی را تهدید کند. اما قیم شخصی است که حدود اختیارات آن در قانون کاملا مشخص است و برای بسیاری از تصمیماتی که می خواهد برای صغیر بگیرد باید از دادستان نظر گرفته و تاییدیه آن را داشته و به صورت مستقل در بسیاری از مواقع نمی تواند، عمل کند.

قیم کیست و وظابف آن چیست ؟

قیم شخصی است که از طرف دادگاه برای نگهداری و تصمیم گیری در مورد اموال صغیر تعیین می شود البته قیم وقتی دارای اختیارات است که پدر بزرگ پدری صغیر در قید حیات نباشد. در تعیین قیم دادگاه سختگیری بسیاری کرده است تا خدایی نکرده منافع و مصالح صغیر به خطر نیفتد برای همین در ماده ۱۲۳۱شرایطی برای قیم تعیین شده است که به قرار ذیل است:

• اول اینکه شخص قیم خودش نباید قیم داشته باشد در واقع بالغ و رشد یافته بوده و به قدرت تشخیص رسیده باشد.
• افرادی که سابقه کیفری دارند مانند قتل ، دزدی، تبهکاری و کلاهبرداری، اختلاس، هتک حرمت و هر جرمی که برای وی سابقه محسوب شود، نمی توانند مسئولیت قیم را به عهده بگیرند.
• افرادی که مشهور و معروف به فحشا و یا فساد اخلاقی هم باشند، نمی توانند یا قیم بشوند.

یک نکته مهم در قیومیت دریافت اجرت قیمی است. درواقع شخصی که این مسئولیت را می پذیرد و یا به او واگذار می شود می تواند از دادستان در خواست اجرت کرده و دادستان بعد بررسی های انجام شده مبلغی را به عنوان اجرت برای وی در نظر می گیرد.

اختیارات ولی قهری در قصاص

در مورد قصاص و قوانین مربوط به آن جزییات متعددی وجود دارد از جمله اینکه اگر مثلا شخصی مادر خودر ا به قتل برساند ایا پدر او به عنوان ولی قهری می تواند رضایت داده و از قصاص بگذرد. در مورد قصاص تمام افرادی که ذیحق هستند باید برای عفو رضایت داشته باشند و اگر این شخص بخواهد قصاص انجام نشود باید سهم دیه سایر افراد را بپردازد و آنها را راضی کند. در مورد مسئله اختیارت ولی قهری در قصاص شرایط خاص و ویژه ای بسیاری وجود دارد که نظر دادستان و قاضی با توجه به این شرایط می تواند، تغییر کند و در قانون هم به این موضوعات اشاره شده و اختیار تام به این فرد داده نشده است.

حتما بخوانید : کودک آزاری چیست؟

ولی قهری و قلمرو اختیارات او در معاملات

در مورد قلمرو اختیارات ولی قهری در معاملات به تفصیل در سطور بالا صحبت شد اما انچه که در این مسئله بسیار مهم است رعایت مصلحت و نفع صغیر در همه معاملات بوده که باید از طرف شخص تعیین شده رعایت شود در غیر این صورت دادگاه می تواند این مسئولیت را از فرد گرفته و به نفر دیگری واگذار کند.