«شب تئاتر» در پنجمین برنامه از سری جدید خود، شنبه ۲۶ مرداد، با اجرای منوچهر اکبرلو و موضوع بررسی مسائل حقوقی مربوط به هنرمندان، میزبان کاوه رضوانی راد، حقوقدان و پژوهشگر حقوق هنر و محمود رضا رحیمی، سخنگوی خانه تئاتر بود.
در بخش ابتدایی برنامه حمید نیلی، رئیس انجمن هنرهای نمایشی مهمان تلفنی برنامه شد تا در مورد ارقام چند موسسه مربوط به شاخه‌های هنری توضیحاتی ارائه دهد.
وی با اظهار بی اطلاعی از جزئیات این ارقام گفت: من هنوز اطلاعات خاصی در این مورد ندارم اما امیدوارم این اتفاقات باعث خیر و برکت شود. اما باید نکته‌ای را عرض کنم، ما نمی‌توانیم بر اساس یک نسخه برای همه انجمن‌ها یک راهکار کامل و جامع پیشنهاد دهیم زیرا ساختار انجمن‌های نمایشی کشور به دو علت متفاوت است. اول اینکه ساختار این انجمن‌ها بر اساس انتخابات است و دوم اینکه ما دیگر با یک تشکل صنفی روبرو شده‌ایم و به این دلایل باید یک کار کارشناسی خوب روی این موضوع قرار بگیرد. ساختار انجمن ما نسبت به ساختار انجمن‌های دیگر مانند موسیقی بسیار متفاوت است.
اکبرلو با طرح این سوال که چرا قواعد حقوق تئاتر به اندازه سینما و موسیقی توسعه پیدا نکرده است، گفت‌وگو را آغاز کرد.
*قراردادهای شفاهی، پاشنه آشیل تئاتر
رضوانی‌راد توضیح داد: پاسخ به این پرسش در چهارچوب تحلیل اقتصاد تئاتر است. در سینما حدود ۳ دهه است که ما با ورود سرمایه مواجه هستیم. در موسیقی هم همین اتفاق از اوایل دهه ۸۰ افتاد. اما ورود سرمایه به تئاتر از اوایل دهه ۹۰ اتفاق افتاد و باعث رونق سالن‌های نمایش خصوصی شد و آرام آرام تئاتر هم به موسیقی و سینما در بحث بازار سرمایه پیوست.
وی در ادامه افزود: وقتی سرمایه وارد هنر می‌شود با خودش پیچیدگی می‌آورد، بنابراین دیگر ضمانت اجراهای اخلاقی کافی نخواهند بود و به این دلیل است که ورود سرمایه به عرصه هنر همراه خودش توسعه حقوقی می‌آورد. با ورود سرمایه گذار به هنر، بحث سود و زیان اقتصادی مطرح می‌شود. سرمایه گذار برای بازگشت پولش نیازمند قواعد حرفه ای است. تئاتر برای سال‌های طولانی با ضمانت اجراهای اخلاقی اداره شده است و به همین دلیل ما شاهد قراردادهای شفاهی بسیاری در سنت حقوقی تئاتر هستیم و همین قراردادهای شفاهی پاشنه آشیل تئاتر هستند.
رضوانی‌راد اظهار داشت: با ورود سرمایه این ضمانت اجراهای اخلاقی کارکرد خود را از دست داده اند و نیازمند تبدیل شدن به ضمانت اجراهای حقوقی هستند. حقوق باید اجرای قراردادهای حرفه‌ای را تضمین کند. در این سال‌ها با شکل گیری شورای داوری خانه تئاتر و پیگیری شخصی برخی هنرمندان، با افتتاح دادسرای فرهنگ و رسانه و ورود سرمایه ، ما شاهد پیدایش پیچیدگی در تئاتر هستیم.
*تعریف رحیمی از وضعیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
رحیمی گفت: ما وقتی می‌توانیم از حقوق صحبت کنیم که اول معلوم باشد من اساسا چه کاره هستم و تا وقتی که ما با یک وزارتخانه‌ای روبرو هستیم که یک شیر بی یال و دم است و معلوم نیست نقشه‌ای که برای منِ هنرمند دارد، چیست، نمی‌توان از حقوق صحبت کرد.
وی افزود: شکایات رو به افزایش است و این مسئله‌ای است که باید مورد بررسی قرار بگیرد، زیرا اکثر اینها قرارداد هم دارند اما بازیگر یا تهیه کننده نمی‌خواهند آن را بپذیرند، چون یک واژه اقتصاد تئاتر آمده و یک تئاتر خصوصی ایجاد شده و فقط توسط اشخاص پیش می‌رود و هیچ گونه ضمانتی از آنها گرفته نمی‌شود. هنوز مسئله سرمایه گذار و تهیه کننده در تئاتر تعریف خاصی ندارند!
رحیمی ادامه داد: چرا الگوی کسب و کاری که وزارت ارشاد بین سال ۹۱ تا ۹۴ تهیه کرده است، به هنرمند داده نمی شود؟ از طرفی این را ارائه نمی‌دهند و از طرفی انواع رانت‌ها وجود دارد.
*جامعه مدنی، زایشگاه اصلی قواعد حقوقی
رضوانی راد در مورد وضع قوانین جدید گفت: بار ایجاد قوانین جدید را باید جامعه مدنی به کمک کنش اجتماعی افراد به دوش بکشد. ما نباید منتظر دولت و وزارت ارشاد باشیم. ما باید از کمک نهادهای موجود مثل خانه تئاتر، کنشگران و عوامل تئاتر استفاده کنیم. جامعه مدنی یکی از زایشگاه‌های اصلی قواعد حقوقی است.
*وزارت ارشاد باید جلوی چانه زنی را بگیرد
رحیمی در تکمیل صحبت‌های رضوانی راد گفت: ما نتیجه کنش افراد را گرفته ایم اما متاسفانه به دلیل عدم وحدت بین هنرمندان و وجود لابی، چانه زنی ایجاد می‌شود. وزارت ارشاد باید جلوی چانه زنی را بگیرد تا هر کسی نتواند در برابر روندی که در مجمعی ایجاد شده است، میانبر پیدا کند و برای رانت‌های خودشان چانه زنی کنند. رانت هنگامی ایجاد می شود که توزیع تسهیل یکسان نیست و این می‌شود که ۹۰ درصد تئاتر ما ضرر می‌دهد و ۱۰ درصد میلیاردی می‌برد. دولت نباید پشت پرده اجازه چانه زنی به کسانی که جلوی فعالیت‌های گروهی را می‌گیرند، بدهد.
*۲ میلیارد تومان سهم هنرمند از بودجه ۱۳ میلیاردی!
رضوانی راد با تاکید بر اینکه اکثر امور مربوط به هنرمندان باید به نهاد صنفی واگذار شود، گفت: یک سازمان حمایتی توزیعی که نمی‌خواهم نامش را ببرم و کارش حمایت از هنرمندان است، سال گذشته ۱۳ میلیارد تومان بودجه گرفته است، در پایان سال ۱۱ میلیارد از آن ۱۳ میلیارد تومان خرج حقوق، دستمزد و بودجه جاری آن سازمان شده است! یعنی شما یک سازمانی را نگه داشته‌اید، ۱۳ میلیارد هزینه کرده‌اید تا آن سازمان ۲ میلیارد را به هنرمند بدهد! این ابلهانه و فاجعه بار است.
وی در ادامه گفت: ما لیست طویلی از این دست سازمان‌ها داریم. این امور باید به نهاد صنفی واگذار شود. کارکرد ویژه نهاد صنفی همین است و جایگاهش بین دولت و مردم است. دولت نباید تصور کند بزرگ شدن نهاد صنفی به معنای کوچک شدن دولت است چون اساسا دولت باید کوچک شود و کارآمدیش در کوچک شدن است. کارآمدی دولت در این است که حوزه فرهنگ و هنر را به اهالی هنر بسپارد و خودش به حوزه سیاست گذاری بپردازد.
وی در ادامه توسعه نهاد داوری در خانه تئاتر را راهکاری برای حل اختلافات هنرمندان دانست.
«شب تئاتر» از مجموعه «شب‌های هنر» محصول گروه ادب و هنر شبکه چهار سیما است که شنبه‌ها ساعت ۲۳ به صورت زنده روی آنتن می رود. تهیه کنندگی این برنامه را امین اشرفی بر عهده دارد و سردبیری و اجرای آن را منوچهر اکبرلو عهده دار است.
فارس
